Ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης βρίσκεται στον Χορτιάτη, στο κέντρο του οικισμού, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Πρόκειται για τον Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, ο οποίος χρονολογείται στον 12ο αιώνα και είναι μοναδικός από αρχιτεκτονικής άποψης, καθώς δεν υπάρχει άλλη εκκλησία στην ηπειρωτική Ελλάδα που να ανήκει στον «νησιώτικο» απλό οκταγωνικό τύπο.

Ο ναΐσκος είναι μονόχωρος με τετράγωνη κάτοψη και καλυπτόταν με τρούλο, ο οποίος αντικαταστάθηκε από μια χαμηλή ασπίδα μετά την κατάρρευσή του. Εσωτερικά, ο Ναός διασώζει εξαιρετικό τοιχογραφικό διάκοσμο του 12ου και 18ου αιώνα. Στη γύρω περιοχή διατηρούνται λείψανα παλαιοχριστιανικού ναού και υπολείμματα της βυζαντινής Μονής Χορταΐτου.