Μνημείο Καπετάν-Χάψα

Η Μάχη των Βασιλικών και το ολοκαύτωμα του χωριού, τον Ιούνιο του 1821, ολοκλήρωσε την πρώτη σημαντική επαναστατική δράση στη Βόρεια Ελλάδα κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του '21.

Περίπου έναν μήνα νωρίτερα, είχε συγκροτηθεί στη Χαλκιδική ένα στρατιωτικό σώμα καθοδηγούμενο από τον Στάμο Κάψα, με σκοπό να συμμετάσχει στον απελευθερωτικό αγώνα. Ο Χάψας, γεννημένος στα Παζαράκια (σημερινή Κρυοπηγή) Χαλκιδικής, με διαμονή στη Συκιά, συγκέντρωσε 2.000 άνδρες και προχώρησε προς την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, απελευθερώνοντας τα χωριά που υπήρχαν στη διαδρομή. Η μάχη που έγινε στο ύψος των Βασιλικών, κοντά στη Μονή Αγίας Αναστασίας, σήμανε τον θάνατο του «Καπετάν Χάψα» και των τελευταίων ανδρών που είχαν απομείνει στο πλάι του. Προς τιμήν τους, δημιουργήθηκε το μνημείο στον χώρο της μάχης.

Η εγκατάσταση είναι έργο του γλύπτη Γεώργιου Τσιάρα και ανεγέρθηκε το 1997. Χαρακτηρίστηκε από ειδικούς ως μοναδικό και περίτεχνο έργο, τόσο για το μέγεθος όσο και την παραστατική σύνθεση από ορείχαλκο που συνόδευε το άγαλμα του Χάψα, με εικόνες της μάχης. Οι ορειχάλκινες παραστάσεις αποσπάστηκαν από το μνημείο το 2019 και στον χώρο βρίσκεται ο αδριάντας του Χάψα, σε θέση μάχης, ενώ στον ίδιο χώρο υπάρχει το οστεοφυλάκιο των Κρητικών ανδρών που έχασαν τη ζωή τους σε μια μεταγενέστερη μάχη στο ίδιο σημείο, το 1905.